Standardy ochrony małoletnich, czyli jak uchronić dzieci przed różnymi formami przemocy

Zgodnie z badaniem przeprowadzonym w 2023 r. przez Fundację Dajemy Dzieciom Siłę, 79 % dzieci i nastolatków w Polsce przynajmniej raz w swoim życiu doświadczyło przemocy (źródło: https://fdds.pl/co-robimy/raporty-z-badan/2023/diagnoza-przemocy-wobec-dzieci-w-polsce.html). Oznacza to, że 4 na 5 dzieci w Polsce doświadczyło jakiejś formy przemocy, a zgodnie z wynikami tego badania, 1 na 3 dzieci doświadczyło przemocy domowej.

Pomimo wielu narzędzi, którymi Państwo dysponuje, wciąż mamy do czynienia z wieloma sytuacjami, w których dziecko doświadcza znęcania i przemocy ze strony najbliższych. W dniu 8 maja 2023 r. w Częstochowie, wskutek niewydolności wielonarządowej zmarł 8-letni Kamilek. Do szpitala trafił w związku z obrażeniami świadczącymi o tym, że od dłuższego czasu był ofiarą przemocy domowej. Jego historia przyczyniła się do tego, aby w bardzo szybkim tempie znowelizować m.in. ustawę Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy oraz ustawę z dnia 13 maja 2016 r. o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym – obecnie: ustawa o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym i ochronie małoletnich.  Pakiet znowelizowanych ustaw, tzw. Lex Kamilek ma na celu zapewnienie ochrony małoletnim przed przemocą, a jednym z takich środków jest wprowadzenie standardów ochrony małoletnich.

Czym są standardy ochrony małoletnich?

Są to zasady i procedury, które dana instytucja ma wdrożyć w celu zapewnienia małoletnim ochrony przed różnymi formami przemocy. Same standardy nie są czymś nowym, wiele placówek, zwłaszcza tych mających bezpośredni kontakt z dziećmi takie procedury od lat posiadało i stosowało.  Jednakże obecnie, obowiązek wprowadzenia tych standardów ciąży nie tylko na organach zarządzających jednostkami systemu oświaty, ale także na organizatorach działalności oświatowej, opiekuńczej, wychowawczej, resocjalizacyjnej, religijnej, artystycznej, medycznej, rekreacyjnej, sportowej lub związanej z rozwijaniem zainteresowań przez małoletnich. Oznacza to, że każda instytucja, w której przebywają lub mogą przebywać małoletni ma obowiązek posiadania standardów ochrony małoletnich. „Ustawa Kamilka” weszła w życie w dniu 15 lutego 2024 r., a obowiązek wprowadzenia tych standardów mija w dniu 15 sierpnia 2024 r.

O czym należy pamiętać przy opracowaniu i wdrażaniu standardów ochrony małoletnich?

Standardy muszą być dostosowane do charakteru i rodzaju danej placówki lub działalności. W pierwszej kolejności mają zawierać zasady bezpiecznych relacji między małoletnimi a personelem placówki oraz zasady i procedurę podejmowania interwencji w sytuacji podejrzenia krzywdzenia lub posiadania informacji o krzywdzeniu małoletniego. W standardach powinny być również określone procedury i wskazanie osób odpowiedzialnych za przeprowadzenie interwencji w sprawie dziecka na drodze karnej (zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa), cywilnej (zawiadomienie sądu opiekuńczego) oraz za wszczęcie procedury „Niebieskiej Karty”. Dodatkowym elementem jest obowiązek określania zasad przeglądu i aktualizacji standardów. Ponadto w standardach powinny znaleźć się procedury ochrony dzieci przed treściami szkodliwymi i zagrożeniami w sieci Internet.

Co istotne obowiązek wprowadzenia określonych standardów mają także podmioty świadczące usługi hotelarskie oraz turystyczne, w zakresie niezbędnym do zapewnienia ochrony małoletnich. Wobec tego każda z poszczególnych branż, z którymi mają lub mogą mieć styczność małoletni powinna wdrożyć dostosowane dla jej działalności standardy ochrony małoletnich (https://www.gov.pl/web/sprawiedliwosc/standardy-ochrony-maloletnich—wytyczne).

Ze standardami mają być zapoznani wszyscy pracownicy danej placówki, mają one być też dostępne dla osób z zewnątrz – w szczególności mowa tu o rodzicach. Ważne jest, aby posiadać skróconą wersję tych standardów dla małoletnich dostosowaną do ich potrzeb, np. w formie grafiki.

Standardy ochrony małoletnich – oczekiwania a rzeczywistość

Osoby, które są obowiązane do wprowadzenia standardów ochrony małoletnich i nie wykonują tego obowiązku, podlegają karze grzywny do 250 zł albo karze nagany. Z kolei w razie ponownego stwierdzenia niewykonania obowiązku wprowadzenia standardów ochrony małoletnich, sprawca, podlega karze grzywny nie niższej niż 1000 zł. Kontrole nad wprowadzeniem standardów ochrony małoletnich oraz prawidłową weryfikacją personelu będą przeprowadzane przez wyznaczone do tego podmioty po 15 sierpnia 2024 r. i tak naprawdę dopiero wtedy będzie można zweryfikować, jak obowiązek wprowadzenia standardów został wypełniony.

Obecnie skutki wprowadzenia Ustawy Kamilka są odczuwalne przede wszystkim dla pełnomocników, którzy zgłosili się do pełnienia funkcji reprezentantów (poprzednio kuratorów) dzieci. Zgodnie z nowym obowiązkiem, reprezentant ma informować sąd opiekuńczy, nie rzadziej niż co cztery miesiące, o  jego działalności na rzecz reprezentowanego dziecka w sprawie. Jak to działa w praktyce? W sprawach karnych, przez większość tego czasu, reprezentant może zrobić mało, gdyż czeka na wydanie zgody o wgląd w akta sprawy przez prokuratora. Jest to jedyna możliwość, aby dowiedzieć się, co tak naprawdę dzieje się w sprawie i kim jest nasz „podopieczny”. Jednak już po zapoznaniu się ze sprawą, można podjąć kroki, które realnie wpłyną na dobro dziecka – w jednej z takich spraw, jako reprezentant dziecka wystąpiłam do prokuratury o przedłużenie stosowania wobec podejrzanego o znęcanie się nad małoletnim środka zapobiegawczego w postaci nakazu opuszczenia lokalu mieszkalnego zajmowanego przez podejrzanego wspólnie z pokrzywdzonym małoletnim. Do wniosku złożonego następnie przez prokuratora przychylił się sąd i zastosował dalsze stosowanie powyższego środka, właśnie ze względu na dobro reprezentowanego małoletniego.

Jeśli potrzebujesz pomocy przy opracowaniu standardów ochrony małoletnich lub masz pytania w zakresie Ustawy Kamila – zapraszam do kontaktu z Kancelarią.

Adwokat Gabriela Urszulak

Często zadawane pytania o standardy ochrony małoletnich