Areszt śledczy – wszystko co musisz wiedzieć

Czy za popełnione przestępstwo zawsze trafię do aresztu? Ile będę w nim przebywać? Czy ktoś mnie będzie mógł w nim odwiedzić? Te i inne pytania dotyczące aresztu często zadają mi klienci, zazwyczaj dla zaspokojenia własnej ciekawości. Jednakże wiele osób korzystających z usług kancelarii adwokackiej potrzebuje odpowiedzi na powyższe pytania, ponieważ dotyczą ich już bezpośrednio. W tym artykule odpowiem na część z nich, wskażę czy areszt śledczy i więzienie jest tym samym miejscem, a także czy w Polsce, tak jak na amerykańskich filmach można wpłacić kaucję.

Czym jest areszt śledczy?

Areszt śledczy to część systemu penitencjarnego i miejsce, w którym osadza się osoby tymczasowo aresztowane. Co do zasady nie jest to miejsce przeznaczone do odbywania kary orzeczonej prawomocnym wyrokiem sądu, chociaż z uwagi na liczbę osadzonych, w areszcie możemy spotkać osoby odbywające taką właśnie karę. Areszt śledczy może być oddziałem zakładu karnego (często spotykane w małych miejscowościach), albo samodzielną placówką, co ma miejsce najczęściej w dużych miastach, np. we Wrocławiu, gdzie areszt śledczy mieści się na ul. Świebodzkiej i jest położony bezpośrednio przy sądach. W Polsce jest ok. 40 aresztów śledczych, z czego zdecydowana większość jest przeznaczona wyłącznie dla mężczyzn.

Areszt śledczy a zakład karny – czym się różnią

„Czy za to pójdę do więzienia?” – w mojej pracy często pada takie pytanie, jednakże w ślad za nim pojawia się kolejne – czy areszt śledczy i więzienie to to samo? W języku potocznym często używa się określenia „więzienie” jednocześnie na areszt śledczy oraz na zakład karny. Jednakże są to dwa odrębne miejsca należące do polskiego systemu penitencjarnego. Do zakładu karnego trafiają osoby, które mają do odbycia karę pozbawienia wolności, która została orzeczona prawomocnym wyrokiem sądu oraz podlega wykonaniu. Zakłady karne dzielą się na otwarte, półotwarte oraz zamknięte, ponadto są one wyspecjalizowane np. istnieją zakłady karne dla recydywistów penitencjarnych, czyli skazanych, którzy już wcześniej przebywali w zakładzie karnym. Kwestie odbywania kary pozbawienia wolności, praw i obowiązków osadzonych reguluje ustawa – Kodeks karny wykonawczy ( https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19970900557/U/D19970557Lj.pdf ).

Z kolei w areszcie śledczym przebywają osoby tymczasowo aresztowane, czyli osoby wobec których dopiero toczy się postępowanie karne – czy to na etapie przygotowawczym, czy sądowym. Są to osoby, które korzystają z domniemania niewinności i nie został wobec nich orzeczony prawomocny wyrok pozbawienia wolności. Osoby te mają inny zakres praw niż osoby pozbawione wolności, np. nie mogą podjąć pracy, potrzebują zgody prokuratora lub sądu na widzenie się z obrońcą czy rodziną. Nie mogą swobodnie korzystać z telefonu, na co również muszą uzyskać zgodę organu, do którego dyspozycji podlegają. Osoby te są izolowane na czas postępowania karnego, dla gwarancji jego prawidłowego przebiegu.

Kto i z jakiego powodu może trafić do aresztu?

Tymczasowe aresztowanie to jeden ze środków zapobiegawczych, jakie stosuje organ prowadzący postępowanie, w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania. Jest to najsurowszy środek zapobiegawczy w polskim Kodeksie postępowania karnego, pozostałe mają charakter nieizolacyjny. Środki te można stosować tylko wtedy, gdy zebrane dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo, że oskarżony popełnił przestępstwo.

Do aresztu śledczego może trafić osoba tymczasowo aresztowana, czyli taka, wobec której istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa. Może to być osoba podejrzana w postępowaniu karnym, ale także osoba oskarżona – czyli taka, wobec której wniesiono akt oskarżenia. Sądy nie orzekają tymczasowego aresztowania w każdym przypadku – jego zastosowanie wymaga pogłębionej analizy zgromadzonego na danym etapie materiału dowodowego i odpowiedzi na pytanie: czy zebrane dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo, że podejrzany/oskarżony popełnił dane przestępstwo. Sądy rozpatrują także inne, szczególne przesłanki: czy zachodzi obawa matactwa , czyli nakłaniania innych do składania fałszywych zeznań, ukrywania się czy ucieczki, a także czy czyn, o którego popełnienie jest podejrzana dana osoba jest zagrożony karą 8 lat pozbawienia wolności albo i wyższą. Sąd bierze pod uwagę również przesłanki uzasadniające odstąpienie od tymczasowego aresztowania: czy spowodowałoby to dla jego życia lub zdrowia poważne niebezpieczeństwo, a także czy pociągałoby wyjątkowo ciężkie skutki dla oskarżonego lub jego najbliższej rodziny. Po analizie wszystkich tych przesłanek sąd wydaje postanowienie w przedmiocie zastosowania bądź odmowy zastosowania tymczasowego aresztowania.

Ile maksymalnie można przebywać w areszcie śledczym i czy można wyjść z aresztu za kaucją?

Sąd może wydać postanowienie w przedmiocie zastosowania tymczasowego aresztowania na okres maksymalnie trzech miesięcy. Na takie postanowienie przysługuje zażalenie, jednakże jego złożenie nie wstrzymuje stosowania tego środka – aresztowany oczekuje na jego rozstrzygnięcie przebywając już w areszcie śledczym. Kiedy zbliża się koniec okresu, na który zastosowano tymczasowe aresztowanie, a np. śledztwo trwa nadal, przesłanki stosowania tymczasowego aresztowania dalej są uzasadnione, to organ wnosi o przedłużenie tego środka, znowu o maksymalnie trzy miesiące. Taki scenariusz powtarza się cyklicznie aż do momentu, kiedy sąd zdecyduje, że stosowanie tymczasowego aresztowania nie jest już konieczne albo kiedy postępowanie zostanie prawomocnie zakończone. Łączny okres stosowania tymczasowego aresztowania do chwili wydania pierwszego wyroku przez sąd pierwszej instancji nie może przekroczyć 2 lat, jednakże okres ten może zostać przedłużony przez sąd apelacyjny.

Ponadto istnieje możliwość opuszczenia aresztu śledczego po wpłaceniu potocznie zwanej „kaucji”. W Polsce prawo przewiduje możliwość wpłaty poręczenia majątkowego (art. 266 Kodeksu postępowania karnego) – Sąd zamiast zastosowania tymczasowego aresztowania może zgodzić się na uiszczenie określonych środków majątkowych (w postaci pieniędzy, papierów wartościowych, zastawu lub hipoteki) jako zabezpieczenia prawidłowego przebiegu postępowania oraz uniknięcie np. ucieczki, gdyż w takiej sytuacji wpłacone środki ulegają przepadkowi. Poręczenie może być wpłacone przez oskarżonego albo inną osobę, z kolei jego wysokość jest ustalana indywidualnie – może wahać się od kilku tysięcy złotych do kilku milionów złotych albo też i większych kwot.

Jeśli Twój bliski przebywa w areszcie śledczym i chcesz mu pomóc – Kancelaria Adwokacka Adwokat Gabrieli Urszulak świadczy usługi w tym zakresie. Szczegółowa informacja dotycząca spraw karnych znajduje się tutaj: Prawo Karne.

Często zadawane pytania o areszt śledczy